Nieuwjaarstoespraak Arthur van Dijk: “Iedereen moet vrijuit kunnen meepraten”

(12 januari 2023)

In zijn toespraak tijdens de nieuwjaarsreceptie van de provincie Noord-Holland ging commissaris van de Koning Arthur van Dijk onder meer in op maatschappelijke veto’s. “Vrijuit kunnen praten, naar elkaar luisteren en samen de juiste besluiten nemen: alleen op deze manier kunnen wij de grote uitdagingen van deze tijd het hoofd bieden.”

Geachte aanwezigen, honored guests,

Welkom op de nieuwjaarsreceptie van de provincie Noord-Holland. And also a warm welcome to our international guests/delegation the ambassadors of  Ireland and Bangladesh. As the King’s Commissioner of this province, it gives me great pleasure to see you here in our beautiful province of North Holland. 

Gelukkig weer een live bijeenkomst en meteen de laatste van het huidige college. Een college dat voor een groot deel van haar tijd vanachter een beeldscherm moest besturen. Dat was voor iedereen een meer dan uitdagende periode. 

Toch kijk ik met trots terug op de samenwerking met onze partners, gemeenten, bedrijfsleven, organisaties en individuele initiatieven. Dat hebben we in lastige omstandigheden maar mooi met elkaar voor elkaar gekregen. 

Maar die periode is niet voorbij. De pandemie was het begin van een andere wereld en van een andere tijd. Een tijd van grote gebeurtenissen kort na elkaar. Een tijd van kwetsbaarheid en onzekerheid. En van afscheid en loslaten. 

Maar het was ook een tijd van opveren en nieuwe dingen leren. Van zelfreflectie. Waar sta ik voor? Waar willen we met elkaar naartoe? En wat kan ik daaraan bijdragen? Corona leerde ons dat we wendbaarder zijn dan we misschien wel ooit van onszelf hadden gedacht. Die les is de kiem voor de flexibele samenleving die we willen zijn. 

De pandemie en veel andere thema’s deden ons beseffen dat we op alles voorbereid moeten zijn. Weerbaarheid van de samenleving verdient daarom hoge prioriteit. Ook als overheid zullen we steeds sneller moeten meekomen met de veranderende wereld. Toekomstgerichtheid en slagvaardigheid zijn belangrijke succesfactoren voor politiek, overheid en het bedrijfsleven.

Vooruitkijken wordt echter steeds moeilijker. De wereld is turbulent en de uitdagingen zijn groot; klimaat, energie, water, migratie, landbouw, arbeidsmarkt, Europese samenwerking en de oorlog in Oekraïne. Dit leidt tot onrust en onzekerheid, maar vooral tot een onvoorspelbare toekomst. Daarmee lijkt onvoorspelbaarheid tot het nieuwe normaal geworden.

Prijzen van stroom en gas zijn onzeker. Materialen en benodigde grondstoffen zijn niet altijd meteen voorhanden. De stikstofproblematiek en arbeidsmarkttekorten in vrijwel alle sectoren – van de techniek tot de zorg en van het openbaar vervoer tot het onderwijs – leiden tot vertragingen.

Voor het bedrijfsleven blijven de uitdagingen, na een paar pittige coronajaren, onverminderd groot. Een van de cruciale volgende stappen is samen met de politiek toegroeien naar een gezonde duurzame economie op basis van een positieve en gezamenlijke visie. Dat kan het vertrouwen herstellen en het ondernemersklimaat verbeteren. 

Om te komen tot een brede welvaart is werk een belangrijke basis. Juist nu, na een pandemie waarin wij elkaar met vereende krachten hebben geholpen, is samen naar een duurzame werkomgeving gaan van vitaal belang. Dat betekent: meer luisteren. Want wat je zelf zegt dat wist je al. En méér handelen op basis van wat wél kan. 

Als provincie moeten wij nóg meer gaan investeren in onze partners en omgeving. Maar ook in onze medewerkers. Dat vraagt om transparantie; zeggen wat je doet en doen wat je zegt. 

Daarnaast zullen wij als overheid actief onze betrouwbaarheid moeten bewaken en managen. Willen wij de kloof tussen samenleving en politiek niet nog groter laten worden. 

Thema’s als stikstof, energie en milieu liggen gevoelig. De provincie heeft een rol in de ruimte, maar in de vrije ruimte is niet veel ruimte meer voor eigen ambities als wij niet eerst de ruimte met elkaar goed maken. Om onze taken goed uit te voeren moeten we heldere procedures volgen en onze afwegingen klip en klaar communiceren. Dat is van essentieel belang om vertrouwen te krijgen. 

Een voorwaarde daarvoor zijn gezonde financiële verhoudingen. Helaas is over de gehele fundamentele basis van financiën voor provincies veel onzekerheid ontstaan. Met de Provinciale Staten-verkiezingen en de daaropvolgende coalitie-onderhandelingen op komst is dit zeer onwenselijk. Het maakt de start voor een nieuw college lastig.

Ik wil het Rijk dan ook oproepen meer duidelijkheid te geven over de financiën van de provincie. Wachten is geen optie. We moeten door. Met het oppakken van alle opgaven en met het pakken van onze rol in de ruimte. 

Als zelfbewust middenbestuur met een eigen democratisch proces moeten we, samen met de collega-provincies, sturen op concrete resultaten. We zien soms weleens over het hoofd dat er veel meer goed dan fout gaat. De focus ligt al snel op de zaken die niet goed gaan. Dat is ook iets wat in deze andere tijd normaal lijkt geworden. 

Kritiek is van alle tijden. Het hoort erbij, het is goed – hard nodig zelfs – want het houdt iedereen scherp. Maar benoemen wat goed gaat is minstens zo belangrijk. 

Helaas neemt de polarisatie de laatste jaren een enorme vlucht. Tegenstellingen worden groter, discussies verruwen. We kunnen er niet omheen dat verharding in de samenleving terrein wint. Bedreigingen van bestuurders, ambtenaren, journalisten, artiesten, of mensen die om de 1 of andere reden in de weg zitten, zijn helaas aan de orde van de dag. 

Het is 1 van de ontwikkelingen waarover ik me zorgen maak. Overal doemen maatschappelijke veto’s op. Onder druk van sociale media en andere manieren van intimidatie durven mensen hun mening minder vaak hardop uit te spreken. Op zoveel meningen en woorden lijkt zoiets als een veto te liggen. Woorden waaraan zo’n zware lading hangt dat ze elke inhoudelijke discussie uit balans slaan. Flexibiliteit is dan ver te zoeken.

Veto is niet de stem van de politiek, maar van het volk. En stemmen is het grootste participatieve recht dat we in Nederland hebben. Dat kan – zoals u weet – bij de Provinciale Statenverkiezingen op 15 maart.

Iedereen moet vrijuit kunnen meepraten. Bestuurders, ambtenaren, belanghebbenden, iedereen. Vrijuit kunnen praten, naar elkaar luisteren en samen de juiste besluiten nemen: alleen op deze manier kunnen wij de grote uitdagingen van deze tijd het hoofd bieden. 

Met elkaar in alle openheid spreken over het verleden is ook een voorwaarde om gezamenlijk de toekomst tegemoet te treden en een flexibele samenleving te zijn.

Op 1 juli 2022 heeft het provinciaal bestuur excuses aangeboden voor het slavernijverleden. Wij kunnen niet om het verleden heen of het verleden verzwijgen; het is er en wij kunnen ervan leren. Belangrijk is dat wij samen de toekomst maken. Daarbij blijven we ook in gesprek over pijnlijke perioden en daden uit het verleden.  

Leren vanuit het verleden, ook als iets fout is gegaan, vraagt een open en wendbare houding. Steeds sneller moeten wij ons leren aanpassen aan veranderende omstandigheden. 

Luisteren, wegen en bewegen.

Het huidige college heeft meer dan ooit te maken gehad met onvoorspelbare situaties. Het komende college zal wendbaarheid dan ook vanaf dag 1 moeten omarmen. 

Zo zullen na 15 maart de nieuwe Staten en het nieuwe college zich samen met de gemeenten direct moeten storten op de grote uitdagingen als de opvang van vluchtelingen, statushouders en Oekraïners. De provincie krijgt daarnaast steeds meer taken toebedeeld en die tendens zal nog wel even aanhouden. 

Wat niet nieuw is, maar wel essentieel voor ons functioneren, is het versterken van de banden met de gemeenten, regio’s, organisaties (het bedrijfsleven) en inwoners. Het smeden van sterke regio’s blijft ons streven. Vrijwilligheid staat voorop, maar als het smeedwerk klaar is, is de samenwerking allerminst vrijblijvend. Als provincie en 44 gemeenten moeten we samen optrekken. Willen we succesvol zijn, is het noodzaak dat we elkaar goed leren kennen.

Met de wetenschap van vandaag, gisteren en – hoe onvoorspelbaar ook – morgen zullen wij moeten bouwen aan een flexibele en veerkrachtige provincie. De wereld is onvoorspelbaar. Het komt niet vanzelf goed, wij moeten het goed maken. Dat doen we samen met u, onze partners, bedrijfsleven, medewerkers en gemeenten.

Kortom, samen sterker, samen beter. Samen wendbaar en daardoor weerbaar. 

(Uitgesproken tekst geldt)