HOORN – Het is de grootste collectie Rembrandt-etsen die ooit in Nederland te zien is geweest. Meer dan 200 meesterlijke etsen uit de collectie van Rembrandt-verzamelaar Jaap Mulders vullen van 22 juni tot en met 3 november 2024 het Westfries Museum in Hoorn.
Het leeggeruimde museum op de Roode Steen benut de kans om vanwege de vertraagde verbouwing vier maanden lang een Rembrandtmuseum te zijn. De expositie belicht naast Rembrandts magistrale techniek ook zijn haast fotografische composities. Rembrandt had als geen andere kunstenaar uit zijn tijd namelijk oog voor het perfecte plaatje: als een fotograaf avant la lettre.
Etsen
Er is geen 17e-eeuwse schilder die zoveel etsen heeft gemaakt als Rembrandt van Rijn. Hij maakte er zo’n 300. En hij deed alles zelf, van het schetsen en het etsen tot het afdrukken. Tijdens zijn leven was Rembrandt overigens veel bekender om zijn prenten dan om zijn schilderijen. Etsen kon je in een grote oplage drukken en daarmee bereikte hij makkelijker het publiek dan met zijn olieverfdoeken. Misschien maakte hij er daarom wel zo veel. Ze zorgden in ieder geval ook voor een aardige bijverdienste.
Internationale faam
Rembrandt verkocht als een van de eerste kunstenaars ook de verschillende tussenfasen (staten) van zijn werk. De grotere prenten brachten gemiddeld 8 tot 10 stuivers op, met uitschieters tot 100 gulden, een vermogen in die tijd. Zijn beroemdste etsen, Christus geneest de melaatsen, De drie kruizen en het bekende portret van Jan Six, maakte Rembrandt rond 1648 toen hij begin veertig was. Hij drukte ze af op uiterst kostbaar Japans papier.
Op de expositie in het Westfries Museum zijn meer dan 200 van Rembrandts etsen te bewonderen. Aangevuld met etsen van verwante kunstenaars. De expositie geeft hiermee niet alleen een goed en representatief beeld van het magistrale ets-oeuvre van Rembrandt zelf, maar ook van zijn artistieke inspiratiebronnen. En van de invloed die hij weer op andere kunstenaars had. Zoals op Ferdinand Bol, die als leerling de fijne kneepjes van het etsen in zijn werkplaats leerde.
225 originele Rembrandt-etsen
Maar dat de ene Rembrandt-ets de andere niet is, wordt in de expositie ook duidelijk. De etsen van Rembrandt waren tijdens zijn leven al zo geliefd dat andere kunstenaars er kopieën van maakten. En die zijn soms zo goed dat je ze maar met moeite van het origineel kunt onderscheiden. En wat te denken van latere afdrukken met gebruik van Rembrandts etsplaten? Daarvan zijn er nog 80 bewaard gebleven. In de 19e eeuw werden ze nog regelmatig gebruikt voor het afdrukken. Ook hiervan zijn voorbeelden op de expositie te zien.
Alle kunstwerken op de expositie zijn afkomstig uit de collectie van Jaap Mulders. Nog niet eerder is zijn collectie in de volle breedte getoond. Deze voormalig ondernemer en kunstliefhebber kocht in 1997 zijn eerste Rembrandt-ets en is sindsdien helemaal gegrepen door Rembrandts ‘fenomenale kunstwerken op de vierkante centimeter’. Zijn verzameling telt intussen 225 originele Rembrandts: door Rembrandt zelf vervaardigde en afgedrukte etsen. plus een uiterst zeldzame koperen etsplaat, waarvan er wereldwijd nog maar 80 bewaard zijn gebleven. Het betreft een portret van de Remonstrantse predikant Jan Uytenbogaert.
Fotografische composities
Wat Jaap Mulders vooral zo fascineert in het etswerk van Rembrandt, is zijn goed geobserveerde lichtinval en zijn perfecte gevoel voor de weergave van het juiste, meest emotionele moment. “Als Rembrandt nu geleefd zou hebben, zou hij ongetwijfeld een fotograaf zijn geweest,” aldus Mulders. “Met dat geweldige oog voor net dat ene moment en voor die schijnbaar overbodige, maar o zo belangrijke details, die het plaatje perfect maken. Zoals dat poepende hondje op de ets van De barmhartige Samaritaan. Het maakt afbeelding zo tot de verbeelding sprekend, zo gelaagd, net als een goede foto dat doet.”
Fotoshoppen
Het hart van de tentoonstelling is een presentatie in de wisselexpositieruimte van het museum, waarin een overzicht wordt gegeven van het leven van Rembrandt en zijn rijke ets-oeuvre. Jaap Mulders licht het fotografische oog van Rembrandt toe aan de hand van een aantal treffende voorbeelden en laat hij zien dat de kunstenaar zelfs al ‘fotoshopte’. Deze presentatie is in feite de kijkwijzer voor de rest van de expositie, die themagewijs in verschillende ruimtes door het hele museum getoond wordt. Want vrijwel al het werk van Rembrandt onderstreept de titel van de expositie. Zijn zelfportretten, er zijn er meer dan 20 te zien, zijn in feite selfies. En net als Ed van der Elsken in de jaren ’60 van de vorige eeuw deed, legde Rembrandt het Amsterdam van zijn tijd vast in zijn portretten van bedelaars en bekende Amsterdammers, en in zijn landschappen uit de omgeving van de stad.
Unieke locatie
‘Rembrandt, de fotograaf’ is een unieke expositie op een unieke locatie. Het Westfries Museum staat namelijk volledig leeg, in afwachting van een ingrijpende restauratie, renovatie, uitbreiding en herinrichting. Nu die verbouwing langer op zich laat wachten dan gepland, grijpt het museum deze uitzonderlijke kans aan om volop ruimte te bieden aan de grootste kunstenaar en etser die Nederland ooit gekend heeft.
De expositie ‘Rembrandt, de fotograaf’ wordt mede mogelijk gemaakt door Imming Logistics Fine Art.
