Weblog Ilse Zaal: Sterke gemeenten en sterke regio’s belangrijker dan ooit

(26 januari 2023)

De provincie is al enige tijd bezig met een verkenning om meer inzicht te krijgen in de kwaliteit van het openbaar bestuur. Deze week hebben wij Provinciale Staten geïnformeerd over onze bevindingen.

 In de brief die wij hebben opgesteld (pdf, 3,91 MB) staat dat Gedeputeerde Staten zich zorgen maken.

Even was er twijfel of we het woord ‘zorgen’ moesten gebruiken. Maken we het daarmee niet te groot of te somber? We hebben besloten het woord te laten staan omdat onze conclusie is dat het voor gemeenten en regio’s steeds lastiger wordt om hun taken goed uit te voeren. Dit is zorgelijk omdat veel maatschappelijke opgaven vragen om sterke gemeenten én sterke regio’s. 

Waar komen onze zorgen uit voort? 

• Grote vraagstukken zoals de opvang van spoedzoekers, de energietransitie, netcongestie, stikstof en digitalisering vragen om nieuwe kennis en kunde. De kennis(ontwikkeling) is er vaak (nog) niet en er is bovenal onvoldoende budget beschikbaar. 
• Wij zien dat gemeenten de begrotingen met de nodige creativiteit sluitend maken. 1 van de onderliggende problemen, namelijk het tekort aan middelen vanuit het Rijk om de gemeentelijke taken uit te voeren, komt dan niet boven water en wordt niet aangepakt. Zowel door financiële als personele krapte blijven taken liggen. 
• In onze gesprekken met gemeenten zien wij dat men vaak minder bereid is om alle mogelijkheden voor het versterken van bestuurskracht te onderzoeken. De meesten gemeenten willen zelfstandig blijven en verkennen daardoor niet alle de mogelijkheden zoals een fusie niet. Ook niet als deze optie zou kunnen leiden tot het versterken van de bestuurskracht. 
• Het lukt veel gemeenten niet om voldoende en goede werknemers aan te trekken. Dat heeft uiteraard te maken met een schaarste op de arbeidsmarkt, maar ook met het terugbrengen van investeringen in de eigen organisatie. De uitvoering van taken vertraagt en soms is het zelfs helemaal niet mogelijk deze uit te voeren. Denk aan het afgeven van omgevingsvergunningen of handhaving. Gemeenten focussen hierdoor vooral op het lokale waardoor de bijdrage aan regionale opgaven minder wordt. 
• Op inhoudelijke dossiers springt de provincie op dit moment al op verschillende manieren bij, zoals de flexibele schil voor wonen of de inzet voor de energietransitie. 

De ontwikkelingen die ik hiervoor schets zijn bekend, bij ons én bij de gemeenten. Door ze hier in een overzicht te benoemen wordt wat mij betreft wel duidelijk dat het niet overdreven is om zorgen uit te spreken. Willen we dat Noord-Holland een mooie, plezierige en veilige plek is en blijft om te wonen, werken en te recreëren, dan moeten we dit oplossen. 

Wij hebben hier al over gesproken met de gemeenten, onder andere tijdens een conferentie. We zijn het er over eens dat wij deze opgaven niet alleen kunnen oplossen. Provincie, gemeenten en regio’s zullen nog meer gezamenlijk als partners moeten optrekken. Wij leveren daar graag onze bijdrage aan. Wederkerigheid is daarbij het uitgangspunt. 

In de praktijk is samenwerking niet vanzelfsprekend. Samenwerking gaat bijvoorbeeld over ‘verder kijken dan het eigen belang’ en meer focus op de lange termijn. Samenwerking gaat nu ook nog te vaak over afstemming tussen gemeenten en niet met andere overheden, zoals het waterschap of de provincie. Dit terwijl de opgaven groter en complexer worden en dat ook tussen verschillende overheden meer samengewerkt zal moeten worden. 

De bal ligt zeker niet alleen bij de gemeenten.  

Ook wij, de provincie Noord-Holland, kunnen onze rol nog beter oppakken. Gemeenten geven bijvoorbeeld aan dat de provincie meer daadkracht mag tonen en initiatief mag nemen. Het faciliteren en het financieel ondersteunen, het leveren van capaciteit en expertise worden gewaardeerd. Maar er is ook behoefte aan het voorhouden van een spiegel én scherpere reflectie. Het Rijk is ook een belangrijke speler: Er wordt door de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties gewerkt aan een actieagenda Bestuur met een uitvoerbaarheidstoets decentrale overheden. Dat waarderen wij, maar wij constateren ook dat het goed is om de minister en haar organisatie meer te betrekken bij wat er lokaal en regionaal speelt. Kortom, om tot sterke gemeenten en sterke regio’s te komen staan we gezamenlijk aan de lat. Nu én de komende jaren.    

Ilse Zaal
Gedeputeerde Bestuur