Kavelruil Starnmeer: grondpuzzel voor sterkere dijken

(24 februari 2023)

De provincie koopt, verkoopt, ruilt en beheert haar gronden voor verschillende natuur- en infrastructuurprojecten. Zo is onlangs een melkveebedrijf en landbouwgrond in Starnmeer aangekocht en gebruikt in een kavelruil om dijken te versterken. 3 hoofdrolspelers geven een kijkje in de kavelruilkeuken.

Het ruilen van grond gebeurt tussen 2 of meer partijen. Bij een kavelruil ruilen minimaal 3 partijen vrijwillig hun grond. Dit is voor de provincie een belangrijk instrument voor het verduurzamen van de landbouw en het afronden van het Natuurnetwerk Nederland (NNN). Bij Starnmeer werd kavelruil juist ingezet voor dijkenversterking.

Fleur Broekman, provincie Noord-Holland

“Starnmeer ligt ten westen van Wormer- en Jisperveld: een belangrijk Natura 2000- en NNN-gebied. Maar is ook een polder met veel agrarische ondernemers. Een melkveebedrijf wilde toekomstbestendiger worden en verplaatsen. De provincie heeft daarom in 2021 de stikstofrechten en een groot aantal hectare grond gekocht. Een deel van de grond is vervolgens gebruikt voor de kavelruil, zodat het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK) de dijken in de polder kan versterken. Hiervoor was ongeveer 10 hectare landbouwgrond nodig. Als compensatie hebben wij de betrokken agrariërs provinciegrond aangeboden. Dit heeft een paar voordelen. Het verbetert de agrarische structuur, omdat deze geruilde grond dichterbij de bedrijven ligt. En het is goed voor de extensivering van de landbouw: er komt meer grond beschikbaar voor dieren. 

In eerste instantie wilden 2 kavelruildeelnemers provinciegrond aankopen. Zij zagen hier echter vanaf, onder meer omdat banken momenteel terughoudend zijn om agrariërs te financieren. Samen met deze bedrijven gingen we op zoek naar een maatwerkoplossing, anders zou de voortgang van de hele kavelruil in gevaar komen. Uiteindelijk is gekozen voor een beheerconstructie: zij pachten de grond en kunnen gedurende de looptijd van het contract alsnog besluiten de percelen te kopen. Door deze oplossing hebben niet alleen deze deelnemers, maar ook 10 andere partijen grond ter beschikking gesteld voor de kavelruil. En met succes: de eigendomsoverdracht heeft inmiddels plaatsgevonden, onder begeleiding van de gebiedsontwikkelaar Stichting ter Verbetering van de Agrarische Structuur (Stivas). HHNK kan dus aan de slag met de dijkverzwaring.”

Connie Karsten – Sjerps, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

“Regionale dijken moeten voldoen aan veiligheidsnormen. In 2015 is een deel van de boezemkade van Starnmeer afgekeurd, onder meer op binnenwaartse stabiliteit. Het versterken van de boezemkade is dus noodzakelijk. Om de stabiliteit van de dijk te verbeteren wordt een steunberm aangelegd. Ook wordt de teensloot 8 tot 10 meter landinwaarts verplaatst om ruimte te maken. Het hoogheemraadschap heeft voor deze dijkversterking een flink aantal hectare grond nodig die grotendeels eigendom is van melkveehouders. Het heeft dus grote impact op deze ondernemers.

 
Bij de eerste verkennende keukentafelgesprekken met grondeigenaren werd al snel duidelijk dat er veel weerstand is tegen onze plannen. Vooral de melkveehouders zagen het verkopen van grond als een bedreiging voor hun bedrijfsvoering. 1 melkveehouder stond echter open voor een volledige bedrijfsverplaatsing. Een andere agrariër wilde in gesprek over een kavelruil. HHNK heeft vervolgens Stivas ingeschakeld voor een verkennend gesprek. Dit leidde uiteindelijk tot een volledig gebiedsproces waar alle betrokken grondeigenaren de gelegenheid kregen om mee te doen. Het resultaat? HHNK heeft de benodigde gronden kunnen aankopen en voor de betrokken melkveehouders is de agrarische structuur verbeterd. Bij het ondertekenen van de kavelruilovereenkomst mocht ik symbolisch de taart aansnijden en verdelen. Een bijzonder moment.” 

Klaas Reijne, agrariër 

“Toen HHNK aankondigde dat de dijken rondom Starnmeer niet stabiel genoeg waren, zorgde dat onder de veehouders voor nogal wat onrust. 10 veehouders moesten grond afstaan om de dijken te verbreden. Wat betekent dat voor onze bedrijven, de mestplaatsingsruimte, de voederwinning en bewerkbaarheid van de percelen?  

De provincie heeft in het verleden land gekocht in de Kogerpolder om kavelruil te stimuleren. In die jaren was ik actief in het regionaal en provinciaal bestuur van Stivas. Ik heb contact opgenomen met Stivas en gevraagd of deze grond ingezet kon worden om veehouders in Starnmeer te compenseren. Er waren echter onvoldoende hectares beschikbaar voor een kavelruil. Vervolgens werd ik benaderd door mijn ´landbuurman’. Hij wilde zijn bedrijf beschikbaar stellen voor een kavelruil als hij kon verplaatsen naar een groter bedrijf buiten de polder. In Starnmeer was uitbreiden namelijk lastig door de ligging tegen het Natura 2000-gebied van Wormer- en Jisperveld.

Met hulp van de provincie en Stivas is dit gelukt. Mijn buren zijn verhuisd naar een mooi bedrijf in het gebied Bergen – Schoorl en de provincie nam tijdelijk het meeste van hun land over. Nu kon Stivas de puzzel gaan leggen. Dat was nog niet eenvoudig. Er moest nogal wat geschoven worden om iedereen compensatiegrond plus een beetje extra te geven. Sommige banken doen moeilijk over geldleningen en de stikstofcrisis gooide roet in het eten. Bovendien moet iedereen het eens zijn met de getaxeerde waarde. 

Uiteindelijk heeft Stivas alle betrokkenen over de streep getrokken. Met 15 deelnemers en 56 geruilde hectare grond is deze kavelruil een huzarenstukje waar wij veehouders verder mee kunnen.”